Başlık 2: Çaydalı Mangal Kömürü
Halk arasında odun kömürü olarak bilinen mangal kömürü, odunun veya diğer hayvansal ve bitkisel maddelerin yüksek sıcaklıkta, minimum oksijenle ısıtılmasıyla bütün su ve uçucu bileşenlerinin ayıklanması sonucunda elde edilen hafif, siyah karbon kalıntısına verilen isimdir. Genel olarak da odundan yani ağaç kütlesinden elde edilen mangal kömürü çoğunlukla da kalorisi yüksek olduğu için meşe ve portakal ağacından yapılmaktadır.
Bugüne kadar hep kullanageldiğimiz ya da bildiğimiz mangal kömürünün ilk defa çay atıklarından da yapıldığını geçtiğimiz günlerde İstanbul’da düzenlenen Rize tanıtım günlerinde şahit oldum. İlgimi çeken bu konu hakkında Rize belediyesi tanıtım standında duran bir görevliden bilgiler aldım. Sizlerin de bu konuya vakıf olmanız için bu yazıyı kaleme almış bulunuyorum.
Hepinizin de bildiği gibi Rize ve yöresinin ana geçim kaynağı çay. Hatta ülkemizin çay ihtiyacının büyük çoğunluğunu bu bölge karşılamaktadır. İklim şartları çay yetiştiriciliğine çok uygundur. Lakin sarp yamaçlarda çay yetiştirmekte öyle çok kolay bir iş değildir. Birkaç kez gittiğimde gördüğüm çay bahçelerinin dağlık arazi de engebeli yerlerde oluşu beni şaşırtmıştı. Lakin arazi yapısı böyle olunca orada yaşayan halkın da başka seçeneği yok.
Uzun yıllardır işlenerek sofralarımıza gelen ve sabah kahvaltılarımızın vazgeçilmezi olan çayın işlenme esnasında ortaya çıkan atığı kısmen gübre olarak kullanılsa da büyük bir kısmı atık olarak çürümeye terk edilmekteydi. Çevre dostu Rize Belediyesi, çay atığının ekonomiye kazandırılması yönünde adımlar atarak Mangal Kömürü yapılması ile alakalı bir tesisi hayata geçirmiş. Aynı zamanda da çay atığından Elektrik Üretim tesisi de kuran Rize Belediye Başkanı Rahmi Metin oldukça anlamlı ve güzel bir işe imza atmış.
Belediye yetkilileri yaklaşık 2 yıldır sürdürdükleri AR-GE çalışmaları neticesinde çay çöpünden ciddi anlamda hem mangal kömürü hem de birçok materyalin de olabileceğini tespit etmişler ve bunun üzerine faaliyete geçmişler. Bir buçuk sene önce Kalkandere Organize Sanayi Bölgesinde 12 dönümlük engebeli arazi üzerinde belediye iş makinaları kullanılarak zemin düzeltme çalışmaları yapılmış ve 9 dönümlük arazi düz zemin haline getirilerek burada tesisin temelleri atılmış ve bugün de hem mangal kömürü üretimi gerçekleştirilmeye başlanmış hem de elektrik üretimine başlanmış bulunmakta. Fabrikanın içerisindeki deneme üretimleri akabinde kendi içerisindeki eksiklikleri giderilerek yaklaşık 1 aydır seri üretim yapabilir hale getirilmiş.
Burada çay çöpü yani atığı nasıl kömür hale geliyor ve elektrik üretimi gerçekleşiyor kısaca buna da değinelim.
Çay çöpleri yani atıkları tesise geldiğinde önce palet makinalarında sıkıştırılarak palet haline getirilmekte akabinde de elde edilen paletler proliz makinelerindeki reaktörlere yüklenmek üzere taşıyıcı bantlar vasıtasıyla proliz bunkerlerine doldurulur. Bunkerlere doldurulan paletler saatlik kapasitesi 1’er ton olan 2 proliz reaktörine yüklenir ve reaktörlerde 500-550 derece yanma işlemi gerçekleşir. Bu işlem sonucunda Reaktör çıkışında katı-sıvı-gaz şeklinde 3 ayrı ürün elde edilir. Yanma sonucunda açığa çıkan yanıcı gaz blowırlar aracılığıyla gaz tankına basılır, gaz tankında bulunan yanıcı gaz saatlik kapasitesi 400 KW olan 2 adet gaz jeneratörüne gönderilir. Gaz jeneratöründe yanıcı gaz elektrik enerjisine dönüştürülerek kurulu güç için saatte toplam 800 KW elektrik üretilebilmektedir. Bu işletmeden yıllık yaklaşık 4 ila 5 milyon KW/saat elektrik üretimi sağlanması hedeflenmektedir.
Çay atıklarının bu yanma sonucunda ortaya çıkan katı ürün yani karbon helezonlar aracılığıyla taşınarak kırıcıya gönderilir. Bu aşamada karbon kırılarak 2 mm haline getirilir. Toz haline getirilen karbon hava ile teması olmadan helezonlar aracılığıyla karbon silosuna taşınır ve burada mangal kömürü üretimi için tartılı siloya alınır ve oradan karıştırıcıya gönderilir. Birinci karıştırıcı ve ardından ikinci karıştırıcıya alınan karışım kıvama gelinceye kadar karıştırılır. Karıştırma işlemi bittikten sonra preslenmek üzere 1. Ekstruder makinesine gönderilir buradan çıkan ürün kalıp şeklinde kömür haline getirilmek için 2. Ekstruder makinesine alınır ve burada kömür şeklini alır. Buradan kalıp halinde çıkan kömür son olarak tepsilere dizilerek kurutma işlemi için fırınlara gönderilir. Kurutma işlemi bittikten sonra da mangal kömürü hazır hale gelmiş olur. Bugün belediye bu tesisten yaklaşık olarak 6800 kaloriye sahip, 10 ila 15 ton arasında bir çay çöpünü işleyerek 4 ila 5 ton arasında Çaydalı Mangal Kömürü elde edebilmektedir.
Rize Belediyesi Kalkandere Organize Sanayi Bölgesinde hayata geçirdiği çay çöpünden Mangal Kömürü üretim tesisinin çatısına güneş enerjisi panelleri yerleştirerek kendi enerjisini de kendisinin üretmesini hedeflemektedir. Kuru çay çöpünden ortaya çıkan yüzde 25’lik sıvı da tarımda gübre olarak kullanılabilecek malzeme hem de yakıt olarak kullanılabilecek malzeme haline dönüştürülmesi de mümkün. Bugün bunları yapabilmek içinde belediyenin ar-ge çalışmaları devam etmektedir.
Tamamen çevre dostu bir tesis olarak tasarlanan fabrika; atık olarak yıllarca atıl durumda olan çay çöplerini ekonomiye kazandırdığı gibi, üretim esnasında çevreye de hiçbir zararı bulunmamaktadır. Böylesi anlamlı bir projeyi hayata geçirdiği için Rize belediyesini ve başkanı Rahmi Metin’i kutluyorum.