Başlık 2: Biraz da Nizamülmülk (Büyük Selçuklu Veziri)
10 Nisan 1018 yılında Horasan’ın Tûs şehrine bağlı Râdkân köyünde doğar. Babası Ali b. İshak, annesini henüz bebekken kaybeder, Nizâmülmülk’ün eğitimiyle babası ilgilenir.
Nizâmülmülk, Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra devrin meşhur âlim, edip ve şairlerinin sohbet meclislerine ve derslerine katılıp inşâ ve hitabet sanatında ileri bir seviyeye ulaşır. Onun Hasan Sabbâh ve Ömer Hayyâm ile arkadaş olduğu, bunlarla birlikte âlim Hibetullah Muvaffak-Lidînillâh en-Nîsâbûrî’nin derslerine katılır.
Babasıyla beraber Gazneliler’in Horasan valisi Ebü’l-Fazl Sûrî’nin yanında görev alan Nizâmülmülk, Dandanakan Savaşı’nın ardından babası ile birlikte Tûs’tan Hüsrevcird’e, oradan Gazne’ye gider. Horasan tamamen Selçuklular’ın eline geçince baba oğul Selçuklular’ın hizmetine girer. Nizâmülmülk, bir süre Melik Alparslan’ın veziri Ebû Ali Ahmed b. Şâdân tarafından idarî hizmetlerde görevlendirilir, daha sonra onunla geçinemeyip Çağrı Bey’in yanına Merv’e gider ve kendisinden büyük ilgi ve yakınlık görür. Çağrı Bey’in Nizâmülmülk’ü oğlu Alparslan’a takdim ederken onu bir baba gibi kabul etmesini ister.
Nizâmülmülk, Çağrı Bey’in ölümünün (1059) ardından Tuğrul Bey döneminde (1040-1063) Horasan’ı yönetir. Alparslan’ın, kardeşi Süleyman ile giriştiği taht kavgası sırasında Alparslan’ın yanında yer alır. İdarî ve siyasî kabiliyetleriyle onun dikkatini çeker. Alparslan tahta geçtikten bir ay sonra Kündürî’yi azledip yerine Nizâmülmülk’ü tayin eder ( 7 Aralık 1063). Malazgirt Muharebesi hariç Alparslan’ın bütün seferlerine katılan Nizâmülmülk, bu savaşların kazanılmasında ve Kutalmış’ın isyanının bastırılmasında önemli rol oynar. Sultan Melikşah’ın rakiplerini bertaraf ederek tahta geçmesinde büyük hizmetleri olur. Sultan Melikşah zamanında Büyük Selçuklu Devleti için ciddi bir tehlike teşkil eden Hasan Sabbâh ve adamlarıyla mücadeleyi bir devlet politikası haline getirir. Sultan Melikşah, Hasan Sabbâh’a karşı bir askerî harekât başlatmadan önce bir mektup göndererek faaliyetlerinden vazgeçmesini, aksi halde kalelerini yerle bir edeceğini bildirir, Hasan Sabbâh ise sultana verdiği cevapta Nizâmülmülk’ü entrikacılıkla suçlar.
Uzun süren vezirliği sırasında devlet yönetimine tam anlamıyla hâkim olmasından rahatsız olan bazı devlet adamları Nizâmülmülk’ün idarî tasarruflarını, evlât ve kölelerinin önemli mevkileri ele geçirmelerini bahane ederek onu sultana şikâyet ederler. Sultan Melikşah bu şikâyetler üzerine Nizâmülmülk’ü huzuruna çağırıp dinler. Her defasında onu haklı bularak yetkilerini arttırır ve şikâyetçileri ağır cezalara çarptırır. Şikâyetlerden bir sonuç alınamadığını gören Terken Hatun ile veziri Tâcülmülk, Müstevfî Mecdülmülk ile Ârızu’l-ceyş Sedîdülmülk’ün desteğini sağladıktan sonra açıkça Nizâmülmülk aleyhine konuşmaya başladılar. Oğlu Mahmud’u veliaht tayin ettirmek isteyen ve bu hususta Nizâmülmülk’ü yegâne engel gören Terken Hatun, Nizâmülmülk’ü gözden düşürmek için sultanı etkilemeye çalışır. Nizâmülmülk’ün muhalifleri onun evlâdının ve adamlarının devlet içinde devlet haline geldiklerini, halkın bunlardan rahatsız olduğunu bildirip Melikşah ile Nizâmülmülk’ün arasını açmaya çalışırlar. Bunun üzerine sultan Nizâmülmülk’e haber göndererek yetkilerini aştığını ve hükümdarlıkta ortağı haline geldiğini bildirip kendisini vezirlikten azletmekle tehdit eder. O güne kadar bilgece sözlerle Sultan Melikşah’ı sakinleştiren Nizâmülmülk bu defa sert bir üslûpla, yaptığı iyilikleri ve idarî hizmetleri sultana hatırlatıp kendisini vezirlikten azlettiği takdirde tacının ve devletinin yok olacağını söyler. Melikşah bu gerginliğe rağmen onu görevden almaz. Bu olayın ardından Sultan Melikşah Nizâmülmülk, Terken Hatun, Tâcülmülk ve diğer devlet adamlarıyla birlikte İsfahan’dan Bağdat’a hareket eder. Nihâvend yakınlarındaki Suhne adlı köyde konakladıkları sırada Nizâmülmülk, Ebû Tâhir-i Errânî isimli bir bâtınî fedâîsi tarafından (14 Ekim 1092) öldürülür cenazesi İsfahan’a götürülerek defnedilir.[1]
Nizamülmülk’ün Güzel Sözleri
-Devlet adamı zulmetmemeli, zulmetmiyorsa bile vazifelendirdiği adamların zulmedip etmediğini bilmelidir. Yoksa mazlumların ettiği ah, eninde sonunda dönüp kendisini bulacaktır.
-Yönetici, yapacağı her işte Allah’ın rızasını gözetmelidir. O’nu emrine boyun eğerek yoluna ve kuluna hizmet etmelidir.
-Bu dünya, hükümdarların amel defteridir. İyi olursa iyilikle, kötü olursa kötülükle, nefretle anılır.
A. Bahattin YETİŞ
[1].Abdülkerim ÖZAYDIN. https://islamansiklopedisi.org.tr/nizamulmulk